Jestem nauczycielem z ponad 20 letnim stażem. Od początku swojej pracy zawsze byłem wychowawcą.. Z perspektywy czasu mogę powiedzieć, że rola wychowawcy klasowego należy do najciekawszych ale i najtrudniejszych wyzwań, jakie stawia nauczycielowi szkoła, ale także mogę powiedzieć, że trudno byłoby mi pracować w szkole bez wychowawstwa. Kiedy 2 lata temu otrzymałem klasę V szkoły podstawowej nie spodziewałem się, że natrafię na tak trudny problem, który zaciekawił nie tylko mnie ale także dyrekcję szkoły i oczywiście innych nauczycieli . Klasa niezbyt liczna 17 osobowa ( w tym 14 dziewcząt)- pochodząca z różnych środowisk.
Opracowanie: mgr Andrzej Owczarczyk
PROBLEM DOMINACJI I ODRZUCENIA W ZESPOLE KLASOWYM
1. Identyfikacja problemu.
Jestem nauczycielem z ponad 20 letnim stażem. Od początku swojej pracy zawsze byłem wychowawcą.. Z perspektywy czasu mogę powiedzieć, że rola wychowawcy klasowego należy do najciekawszych ale i najtrudniejszych wyzwań, jakie stawia nauczycielowi szkoła, ale także mogę powiedzieć, że trudno byłoby mi pracować w szkole bez wychowawstwa. Kiedy 2 lata temu otrzymałem klasę V szkoły podstawowej nie spodziewałem się, że natrafię na tak trudny problem, który zaciekawił nie tylko mnie ale także dyrekcję szkoły i oczywiście innych nauczycieli . Klasa niezbyt liczna 17 osobowa ( w tym 14 dziewcząt)- pochodząca z różnych środowisk.
Wnioski z wstępnej obserwacji klasy:
- brak serdeczności i koleżeństwa między rówieśnikami
- brak wzajemnego szacunku,
- brak współpracy
- izolowanie się niektórych uczniów,
- pojawianie się „niezdrowej” rywalizacji,
- brak wzajemnej akceptacji,,
- wyłonienie się grupy uczniów , uczennicy o widocznych skłonnościach przywódczych
- brak współpracy między niektórymi rodzicami (konflikt między dwojgiem z nich)
Musiałem zatem znaleźć taką koncepcję pracy, która:
- umożliwiałaby integrację zespołu klasowego,
- dawałaby możliwość spełnienia własnych aspiracji wszystkim uczniom,
- akceptacje niektórych uczniów
- zapobiegała powstawaniu grup nieformalnych,
- zapobiegała „dominacji” niezdrowej jednostki
- kształtowała postawę współodpowiedzialności za wizerunek zespołu,
- skierowałaby aktywność uczniów na działania akceptowane,
- integrowałaby także rodziców i dopingowała do współpracy ze szkołą
2. Geneza i dynamika zjawiska
W celu dokładnej analizy przyczyn braku integracji zespołu klasowego zweryfikowałem plan wychowawczy. Przy współpracy z pedagogiem szkolnym przeprowadziłem socjogram i ankiety dotyczące współdziałania w grupie , uzależnień i przemocy w szkole. Przeprowadziłem wywiad z poprzednim wychowawcą i wychowawczynią z nauczania zintegrowanego, z którego dowiedziałem się o konflikcie w tej grupie praktycznie od klasy pierwszej. Analiza socjogramu potwierdziła moje przypuszczenia, że w klasie istnieje podział na grupy nieformalne, które rywalizują o przywództwo. Kilkoro z grupy pozostaje poza strukturami. Rysuje się też sylwetka liderki o charakterze przywódczym. Uwidacznia się to w postaci niekontrolowanych rozmów na lekcjach, słabych efektów pracy zespołowej .osłabiania oddziaływań wychowawczych, upokarzania tych, którzy mają inne zdanie.
Kasia*, bo o niej mowa jeżeli chciała być gospodynią klasy- to była. Tak przeprowadziła „wcześniejsze wybory”, że na lekcji pozostała tylko czysta formalność.
Jeżeli przeprowadzony był konkurs na „.....?..” wiedziałem, że wygra go Kasia.
3. Znaczenie problemu
W grupie uczniów są zwykle tacy, którzy mają większe od innych możliwości kierowania zachowaniem swoich koleżanek i kolegów.. W zbiorowości szkolnej dosyć łatwo kreuje się role przywództwa i związany z tym wpływ na innych. Ci którzy wywierają taki wpływ, bywają nazywani nieformalnymi przywódcami zespołu. W klasie może być jeden uznany przywódca, kilka osób tworzących swoistą elitę, a nawet kilku konkurencyjnych przywódców.
Zadaniem wychowawcy jest stworzyć taki zespół klasowy, w którym każdy uczeń będzie miał swoje miejsce, prawo swobodnego wypowiadania się - zajmując stanowisko w różnych sprawach według własnego uznania.
Wiedziałem, że muszę wypracować koncepcję tego jak ma wyglądać i funkcjonować zespół, którego przecież jestem wychowawcą, ale byłem również pewien faktu, że problem ten nie zaistniał w tym momencie a ciągnie się już dłuższy okres .Wiedziałem, że omawiana sytuacja w klasie dla jednych jest chęcią dominacji, pokazania czegoś- co u niektórych wyzwalało brak poczucia bezpieczeństwa, świadomość dezaprobaty, niskie poczucie własnej wartości..
4. Prognoza
Negatywna
W przypadku braku działań zmierzających do integracji klasy
- kilkoro uczniów będzie odczuwało lęk przed odrzuceniem,
- nie będzie chciało współpracować z resztą klasy,
- u niektórych zaczną się wagary,
- nastąpi spadek oddziaływań wychowawczych,(a w konsekwencji słabsze oceny)
- pogłębi się konflikt między zainteresowanymi rodzicami
* imię zostało zmienione
Pozytywna
Spodziewam się dużej integracji zespołu klasowego opartej na:
- zasadach współpracy
- wzajemnym szacunku
- ponoszeniu odpowiedzialności za podjęte działania
- zmniejszeniu dystansu wychowawcą a uczniami
- poczuciu własnej wartości u każdego ucznia
- nawiązanie lepszych stosunków Kasi z zespołem klasowym,
- zacieśnieniu więzi pomiędzy rodzicami a szkołą
- rozwijaniu samorządności wszystkich uczniów
- skierowanie uwagi uczniów na pozytywne relacje między sobą
5. Propozycje rozwiązań
I. Zawarcie zasad dotyczących reguł życia w klasie-kontrakt klasowy uczeń - uczeń
1. Nie mówimy do siebie po nazwisku..
2. Pomagamy sobie w kłopotach.
3. Jesteśmy dla siebie otwarci i szczerzy.
4. Nie obgadujemy się.
5. Informujemy wychowawcę o przypadkach agresji i pojawiających się problemach
6. Staramy się pomóc osobie skrzywdzonej.
7. Dbamy o dobre imię klasy.
8. Szanujemy się wzajemnie.
Ustalenie sankcji za naruszenie w/w zasad II. Zorganizowanie wycieczki w Góry Świętokrzyskie
III. . Wieczorek integracyjny klas piątych w programie:
- prezentacja klas,
- konkursy i quizy,
- wspólna zabawa.
IV. Uroczystości klasowe i włączenie rodziców do wspólnych działań :
- Dzień Chłopaka
- Mikołajki,
- Wigilia,
- Dzień Kobiet,
- Dyskoteki
- lekcja pokazowa z wychowania fizycznego
- udział w zawodach sportowych gminnych, powiatowych
- nawiązanie kontaktu z Kasią
- nawiązanie kontaktu z jej rodzicami
- nawiązanie kontaktu z całą klasą
V. Zajęcia integracyjne na godzinach wychowawczych.
6. Wdrażanie oddziaływań
Zaplanowane działania dotyczące samej Kasi jak i całej klasy zmierzające do integracji klasy przeprowadzałem w następujący sposób:
- systematycznie przestrzegałem zasad przyjętych w klasie przez wszystkich uczniów
- nie obawiałem się podejmowania rozmów na trudne tematy z uczniami jak i rodzicami
- dbałem o to aby uczniowie aktywnie włączali się do prowadzonych zajęć
- aktywizowałem uczniów do samodzielności
- przeprowadziłem wymienione imprezy klasowe
- jako nauczyciel wychowania fizycznego miałem możliwość spędzanie z moją klasą więcej czasu na treningach i zawodach
- starałem się integrować uczniów klasy nie tylko ze sobą, ale z klasą równoległą
- zapraszałem rodziców do organizacji imprez klasowych
- a przede wszystkim dawałem im dużo „z siebie”, starałem się być obiektywny dla wszystkich uczniów, systematyczny i konsekwentny.
7. Efekty oddziaływań
Efekty podjętych przeze mnie oddziaływań wychowawczych satysfakcjonują mnie, ale nie mogę stwierdzić, że przyszły one łatwo i od razu .Bywały momenty wzlotów kiedy wydawałoby się, że już nastąpiło to przełamanie, że już jesteśmy razem a praca nasza przyniosła oczekiwane rezultaty to do akcji wkraczała Kasia i wszystko (no prawie wszystko-i to jest właśnie to co budowaliśmy) trzeba było zaczynać od nowa. Bywały momenty kiedy pytała mnie „ czy długo pan będzie jeszcze naszym wychowawcą”.
Dzisiaj mogę powiedzieć, że praca nasza nie poszła na marne. Klasa ukończyła już szkołę podstawową. Rodzice a przede wszystkim uczniowie poprosili mnie żebym był ich wychowawca w gimnazjum.
Tak, jestem ich wychowawcą w klasie I gimnazjum-a Kasia jest pełnowartościową gospodynią klasy.
Obecnie panująca w szkole opinia o klasie:
· zespół bardzo zgrany ,udzielający się
· laureaci konkursów ortograficznych i recytatorskich
· dwu-krotni mistrzowie powiatu w 4-boju La klasa V i VI
· zwycięzcy biegów o Grand Prix Polski południowo wschodniej(m.inn. .Kasia)
· duże zaangażowanie w życie szkoły,
· wysokie (średnia na półrocze 3,71) wyniki w nauce ,i frekw.94.8
· duże zaangażowanie w organizację imprez szkolnych i środowiskowych,
· udział w zajęciach pozalekcyjnych,
· wysoka kultura osobista.
Podsumowanie
Kształtowanie stosunków społecznych w klasie domaga się stworzenia w niej odpowiedniej atmosfery społeczno-uczuciowej. Gdy uczniowie angażują się uczuciowo- zaspokajają swoje potrzeby emocjonalne, znajdują satysfakcję, to nie tylko proces
dydaktyczny przebiega sprawniej, ale przede wszystkim możliwa jest realizacja celów wychowawczych.
Praca wychowawcy a w szczególności w gimnazjum nie jest łatwym zadaniem. Pracując z taką grupą przeżywającą rozterki okresu dojrzewania- nie można stworzyć schematu, który zapewniłby nam całkowity sukces. Scenariusz tworzony jest każdego dnia, ale zawsze pamiętam o szacunku do swojej i wychowanków pracy.
Bibliografia
- Jachimska M, Grupa bawi się i pracuje; UNUS, Wałbrzych 1994.
- Łobodzki M. „Wychowanie w klasie szkolnej”Warszawa 1986
- Strelau J. Podstawy psychologii dla nauczycieli” Warszawa 1975
- Profilaktyka uzależnień. Program edukacyjny; oprac.Kobiałka A.TWN W-wa1990
Andrzej Owczarczyk